لعاب کاری روی سفال باعث زیبایی هر چه بیشتر ساخته‌های دست شما می‌شود. در این مقاله به بررسی انواع روش لعابکاری سفال می‌پردازیم.
و به مصر سفالینه سازند از همه نوع، چنان لطیف و شفاف که دست چون بر بیرون نهند از اندرون بتوان دید، از کاسه و قدح و طبق و غیره و رنگ کنند آن را چنان که رنگ بوقلمون را ماند، چنانکه از هر جهتی که بداری رنگ دیگر نماید. سفر نامه ناصرخسرو (حکیم خسرو قبادیانی) قرن پنجم هجری قمری
هنر سفالگری با پیشینه چند هزارساله دارای اسرار و رموز فراوانی است که با هنرمندی دستان انسان خلاق و گل سرشته شده است و نگاه هنرمند به ماندگاری این دست ساخته زمینه بروز و ظهور ایجاد لایه‌ای نازک بر سطح بدنه سفال را ایجاد نمود که در هنر سفالگری با نام لعاب از آن نام برده می‌شود. در این مقاله سعی می‌شود علاوه بر مرور گذرا بر تاریخچه لعاب و تعریف آن، به دسته‌بندی انواع لعاب‌ها نیز پرداخته شود و در ادامه مراحل لعابکاری توضیح داده شود.
تاریخچه لعاب سازی در ایران
ایرانیان از قدیم با صنعت سفالگری آشنا بودند، برای زیبایی و استحکام آن کم کم به کشف لعاب نیز موفق شدند. سفال بدون لعاب متخلخل است و آب و مایعات از جدار آن تراوش می‌نماید، ولی لعاب باعث می‌شود تا جدار آن غیر قابل نفوذ شده و برای نگهداری بعضی از مواد مانند روغن و غیره مناسب‌تر شود. از طرف دیگر لعاب به زیبایی ظرف می‌افزاید و به هنرمند نیز امکان ابراز وجود می‌دهد.
لعاب در سفالگری چیست؟
لعاب در فرهنگ لغت معین به این معنی آورده شده است: روکش مخصوصی که روی سفال و کاشی و مانند آن می‌کشند و همچنین هر آبی که اندکی غلیظ و چسبنده باشد. در فرهنگ دهخدا نیز از لعاب به این صورت نام برده شده است: آنچه از لزوجت برآید از چیزهایی که پس از ترنهادن (خیساندن) لزج گرند. اما لعاب در معنای علمی در هنر سفالگری لایه شیشه‌ای نازکی است که سطوح بدنه‌های سرامیکی را پوشانیده و به وسیله ذوب مواد معدنی در سطح بدنه و یا به وسیله پخت بدنه در حضور بخارات قلیایی (به عنوان مثال در لعاب‌های نمکی) به وجود می‌آید. در تولید سرامیک‌های ظریف، هدف از پوشاندن سطوح بدنه‌ها به وسیله لعاب، به طور عمده شامل موارد زیر می‌شود:
- زیباتر نمودن فراورده‌ها
- افزایش مقاومت شیمیایی و مکانیکی آنها
- غیر قابل نفوذ نمودن بدنه‌های متخلخل
- بهداشتی نمودن سطح فراورده‌ها
- لعاب‌ها با توجه به ساختمان آنها، جزیی از انواع شیشه می‌باشند
بیشتر موادی که قشر جامد زمین را تشکیل می‌دهند متبلور هستند و شکل بلورهای آنها نیز متفاوت است. علت تفاوت آنها به نحوه قرار گرفتن مولکول‌های آنها بستگی پیدا می‌کند. وقتی ماده متبلوری را حرارت می‌دهیم مولکول‌ها ارتباط ثابت خود را از دست می‌دهند و حالتی به خود می‌گیرند که ذوب نامیده می‌شود. موادی که به حالت مذاب هستند دیگر بلوری در آنها مشاهده نمی‌شود، ولی پس از سرد شدن این بلورها مجددا به وجود می‌آیند. شیشه یک فراورده معدنی یا مواد آلی حاصل از سرد شدن مذاب است به نحوی که ماده مذاب در نتیجه سرد شدن بدون تبلور به ماده صلب و محکم تبدیل گردد.
انواع روش لعابکاری سفال و سرامیک
انواع روش لعابکاری سفال و سرامیک عبارتند از :
- غوطه وری
- ریختن
- پاشیدن (اسپری زدن)
- قلمو
- آنگوب‌ها
برای آموزش کامل لعاب در سفالگری، در دوره آموزش لعاب کاری سفال در منزل ثبت نام نمایید.
روش غوطه وری
روش غوطه‌وری یکی از انواع روش های لعاب کاری سفال است. اگر لعاب تمامی سطوح ظرف یک رنگ باشد آن را در داخل ظرف محتوی دوغاب لعاب فرو می‌برند، تا جایی که تمامی سطح ظرف را دوغاب بپوشاند و سپس آن را سریع برمی‌دارند. لعاب پس از مدت کوتاهی خشک و به صورت پودر گچی در می آید.
لعاب کاری سفال با روش ریختن
تکنیک دیگر برای لعاب کاری سفال، روش ریختن است. اگر لعاب سطح داخلی و خارجی ظرف از یک نوع نباشد، ابتدا داخل آن را لعاب می‌زنند. به این صورت که ابتدا یک فنجان را پر از لعاب کرده و آن را داخل ظرف ریخته و می‌چرخانند تا تمام سطح و لبه ظرف را بپوشاند و سریعا باقی مانده لعاب را بیرون می‌ریزند، سپس ظرف را برگردانده و بر روی سطح خارجی لعاب ریخته می‌شود. اگر لعاب کاری سطح خارجی بر روی چرخ در حال چرخش انجام بگیرد، پوشش لعاب در تمامی سطوح یکسان خواهد بود. لعاب اضافی لبه را می‌توان با یک چاقوی چوبی تمیز کرده و لبه را در لعاب غوطه‌ور کرد یا با قلمو بر روی آن لعاب زد.
روش پاشیدن (اسپری زدن) در لعابکاری
استفاده از پیستوله یک روش مناسب لعابکاری است، در صورتی که سفالگر بتواند به درستی و یکنواخت لعاب را اسپری کند. این روش در سطوح خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای سطوح داخل معمولا از روش ریختن استفاده می‌شود. اسپری رنگ‌های مختلف سبب ایجاد روشنایی و سایه های رنگی می‌شود. لعاب به کار رفته در روش پاشیدن باید غلظت کمتری نسبت به روش غوطه‌وری و ریختن داشته باشد.
لعاب کاری روی سفال با روش قلمو
روش قلمو در لعاب کاری سفال تنها زمانی مناسب است که بخواهند ضربه‌ها و حرکت‌های قلمو را را بر روی ظرف نشان بدهند. لعاب کاری با قلمو روش نسبتا سختی است که نیاز به سالها تمرین و ممارست دارد.
آنگوب ها در سفالگری
آنگوب ها در سفالگری، دوغاب‌های گلی رنگی‌ای هستند که گاهی اوقات اسلیپ نیز نامیده می‌شوند و بر روی تمام سطوح قطعه گلی یا بر روی بخش‌هایی از آن به منظور تزئین در حالت مرطوب یا چرمینگی کشیده می‌شوند. انگوب‌ها از گل و موادی ساخته شدند که درجه حرارتی یکسان با بدنه گلی پخت می‌شوند و بدون ایجاد هیچ گونه ترکی روی بدنه، بر روی آن قرار می‌گیرند. گاهی اوقات گل به کار رفته در آنگوب‌ها از جنس بدنه گلی است یا حداقل ترکیبات بسیار مشابهی دارد. ترکیبات و مواد تشکیل دهنده آنگوب می‌تواند به گونه‌ای تهیه شود که آن را متراکم و مانند لعاب کند، که در این صورت به آن آنگوب شیشه‌ای می گویند. آنگوب‌ها به دلیل اینکه از گل ساخته شده‌اند در هنگام پخت به قفسه کوره، نمی‌چسبند.